Het belang van vitamine K en D bij calciumsuppletie

13 juni 2019

Een calcium supplement wordt vaak aan ouderen geadviseerd voor het behoud van sterke botten. De kans op botontkalking neemt toe naarmate je ouder wordt. Maar er lijkt ook een ongewenst effect in het lichaam op te kunnen treden bij gebruik van alleen calciumsupplementen in vrouwen na de overgang. Uit een review blijkt dat het slikken van calcium supplementen, met of zonder vitamine D, zorgt voor een hoger risico op aderverkalking en hart- en vaatziekten. Vitamine K is dan heel belangrijk. Hoe zit dit precies en wat is de rol van vitamine K en vitamine D?

De calcium paradox

Verschillende studies hebben aangetoond dat botontkalking vaak samen gaat met aderverkalking, met name in vrouwen na de overgang[i]. Een lage botmineraaldichtheid is in verband gebracht met een hogere sterfte aan hart- en vaatziekten in ouderen[ii]. Dit heeft te maken met de calcium paradox: een tekort aan calcium in de botten moet op een andere manier opgelost worden dan extra inname van alleen calcium. Het extra calcium komt namelijk op de verkeerde plaatsen in het lichaam terecht: er is een tekort aan calcium in de botten en een teveel aan calcium in de aders.

De rol van calcium

Calcium is een mineraal dat nodig is voor de opbouw van botweefsel. Door ouderdom en hormonale veranderingen in de menopauze wordt er meer botweefsel afgebroken dan aangemaakt. Dit kan leiden tot botontkalking, ook wel osteoporose genoemd. Calcium is bepalend voor een goede botdichtheid later in het leven. Het kan echter ook in zacht weefsel plaatsvinden zoals de bloedvaten, wat ongewenst is. Dit heet aderverkalking, en zorgt voor een verharding van de vaatwand. Bloedvaten worden nauwer, waardoor de bloeddruk stijgt en het hart extra hard moet werken. Met een groter risico op (sterfte door) hart- en vaatziekten als gevolg.

Vitamine K samen met calcium en vitamine D

Verschillende wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat de calcium paradox in feite veroorzaakt wordt door een tekort aan vitamine K in het lichaam. Vitamine K is namelijk essentieel voor gezonde botten én gezonde bloedvaten. Zo blijkt uit onderzoek dat er een verband is tussen een vitamine K tekort en aderverkalking met meer sterfte aan hart- en vaatziekten als gevolg[iii]. Ook is aangetoond dat gebruik van vitamine K supplementen bijdraagt aan een goede botgezondheid[iv] en aan soepele, gezonde aderen[v].

Vitamine K speelt samen met vitamine D een belangrijke rol in het transport van calcium vanuit het bloed naar de botten. Een goede balans van deze drie voedingsstoffen in ons lichaam is erg belangrijk. Is dit niet het geval, bijvoorbeeld door het slikken van enkel hooggedoseerde calcium supplementen, dan kan het zijn dat er geen goed transport van calcium plaats vindt, met als gevolg een tekort aan calcium in de botten en een teveel in de bloedvaten.

De functies in transport

De hoeveelheid calcium in het bloed stijgt na een maaltijd of het slikken van een calcium supplement. Vitamine D zorgt voor een goede opname van calcium in de darmen. Vervolgens reguleert vitamine D het gehalte aan calcium in het bloed. Het helpt ook bij opname van calcium door de botten. Vitamine D stimuleert daarnaast de aanmaak van bepaalde vitamine K-afhankelijke eiwitten. Vitamine K is vervolgens nodig om deze eiwitten te activeren. Eén van de vitamine K-afhankelijke eiwitten remt de verkalking van zachte weefsels door aan calcium te binden. Hierdoor zorgt vitamine K voor soepele en elastische aderen. Er vindt een transport plaats van calcium van de aderen naar de botten. Een ander vitamine K-afhankelijk eiwit reguleert de vorming en mineralisatie van botweefsel.

Samen slikken?

Samen dragen vitamine D, vitamine K en calcium sterk bij aan een goede botkwaliteit, kleinere kans op fracturen, minder aderverkalking en gezonde, elastische bloedvaten. De status van alle drie de vitamines in ons lichaam moet daarom in balans zijn. Als je denkt dat dit niet het geval is, bijvoorbeeld omdat je alleen een hooggedoseerd calcium supplement gebruikt, met of zonder vitamine D, dan kan het zinvol zijn om er een vitamine K supplement bij te gebruiken. Vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar worden geadviseerd om extra vitamine D te nemen. Ook als je denkt dat je onvoldoende vitamine K binnenkrijgt, bijvoorbeeld omdat je weinig zuivel, vlees en gefermenteerde producten eet, kan een vitamine K supplement zinvol zijn.

_______________________________________________________________

[i] Wasilewski, G., Vervloet, M., & Schurgers, L. J. (2019). The bone–vasculature axis: calcium supplementation and the role of vitamin K. Frontiers in cardiovascular medicine, 6, 6.

[ii] Veronese, N., Stubbs, B., Crepaldi, G., Solmi, M., Cooper, C., Harvey, N. C., … & Maggi, S. (2017). Relationship between low bone mineral density and fractures with incident cardiovascular disease: a systematic review and meta‐analysis. Journal of Bone and Mineral Research, 32(5), 1126-1135.

[iii] Riphagen, I., Keyzer, C., Drummen, N., de Borst, M., Beulens, J., Gansevoort, R., … & Vermeer, C. (2017). Prevalence and effects of functional vitamin K insufficiency: the PREVEND Study. Nutrients, 9(12), 1334.

[iv] Cockayne, S., Adamson, J., Lanham-New, S., Shearer, M. J., Gilbody, S., & Torgerson, D. J. (2006). Vitamin K and the prevention of fractures: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Archives of internal medicine, 166(12), 1256-1261.

[v] Knapen, M. H., Braam, L. A., Drummen, N. E., Bekers, O., Hoeks, A. P., & Vermeer, C. (2015). Menaquinone-7 supplementation improves arterial stiffness in healthy postmenopausal women. Thrombosis and haemostasis, 113(05), 1135-1144.